Mezarje Velika drveta
Mezarje Velika drveta, ili stari nišani na Stupu, općina Ilidža, su nadgrobni spomenici iz ranog perioda osmanlijske vlasti u Bosni i Hercegovini. Mezarje je i nacionalni spomenik BiH.[1]
Nišani koji se nalaze u grobljanskoj cjelini Velika drveta na Stupu (pored tramvajske stanice), iako na sebi nemaju natpisa, mogu se na osnovu svog izgleda (stele i nišani sa turbanima) i po načinu obrade i dimenzijama, datirati u drugu polovinu XV vijeka (na natpisu ispred mezarja stoji 1480. god.), kada datiraju i najstariji nišani u Bosni i Hercegovini.[2][3][4]
Godine 1480. Vuk Grgurević, despot Srbije, porodice Branković, ratovao je protiv Osmanlija na području Sarajeva.[2][5]
Nišani iz ovog perioda se znatno razlikuju po svojim formama i oznakama na njima od čisto osmanlijskih nišana zastupljenih u drugim reginoma. Nišani označenog perioda svrstavaju se u tri grupe:
- nišani forme većih obeliska sa prikraćenim piramidama pri vrhu, na kojima je ispupčenje slično jabuci;
- nišani oblika većih rustičnih stela, a završavaju se slično uspravnim stećcima sa krovom na dvije vode;
- nišani sa nevješto izvedenim turbanima, gdje ima čak slučajeva da klesar, ne poznavajući još nišan sa turbanom, stavlja turban direktno na stelu.
Sve tri spomenute vrste nišana su brojno zastupljene, u mezarjima u Sarajevu (na Alifakovcu, kod Alipašine džamije, na Hambinoj carini, u Lukavici, u Hrasnici), te na području istočne Bosne. Ova vrsta spomenika malo je istraživana.[2] Svi imaju zajedničke osobine: arhaičnih su oblika, dosta grubo klesani, a na njima su često ukrasi: polumjeseca, luka sa strijelom, polulopti (jabuka), čomaga (didovski štap), tordiranih vrpci, sjekira, balti, tubastih mačeva, bajraka, dok na manjem broju nalazimo i na životinjske i ljudske figure, zatim ruke ili šake i dr. Ova vrsta ukrasa je prenešena sa stećaka.[2]
- Dimitrije Sergejevski, Arheološki nalazi u Sarajevu i okolini, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, nova serija br. II. Sarajevo: 1947, 13-50.
- Mehmed Mujezinović, Islamska epigrafika u Bosni i Hercegovini, knjiga I, Sarajevo, 1974, 10-11.
- Vladislav Skarić, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije. Sarajevo: Izabrana djela, knj. I, 1985, 37-42.
- Vesna Mušeta-Aščerić, Srednjovjekovna naselja na mjestu današnjeg Sarajeva, u Prilozima istoriji Sarajeva. Sarajevo: Radovi sa naučnog simpozijuma «Pola milenija Sarajeva» održanog od 19. do 21. marta 1993. Godine, Institut za istoriju i Orijentalni institut, 1997, 36.
- Vesna Mušeta-Aščerić, Sarajevo i njegova okolina u XV stoljeću, između zapad i istoka. Sarajevo: Sarajevo Publishing, 2005, 16–19, + Karta – Župe sarajevskog područja u prvoj polovini XV stoljeća.
- ↑ „Mezarje Velika drveta”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH. Arhivirano iz originala na datum 2022-08-04. Pristupljeno 29. 10. 2017.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Šefik Bešlagić NIŠANI XV I XVI VIJEKA U BOSNI I HERCEGOVINI”. ANUBIH – Sarajevo, 1978. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Šefik Bešlagić: Stećci – kultura i umjetnost”. "Veselin Masleša", 1971, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ „Šefik Bešlagić: Stećci – kultura i umjetnost”. Internet archive. Pristupljeno 9. 2. 2022.
- ↑ „Vladimir Ćorović -Istorija srpskog naroda”. Pristupljeno 9. 2. 2016.
